กระดูกสันหลังคด (Scoliosis) คือภาวะที่แนวกระดูกสันหลังเบี่ยงเบนจากแนวตรงเมื่อมองจากด้านหลัง มักแสดงอาการตั้งแต่วัยรุ่น และอาจเป็นเยอะขึ้นอย่างรวดเร็วขณะเด็กกำลังสูงเพิ่มขึ้น แต่ในผู้ป่วยบางรายอาจแสดงอาการในช่วงเด็กก่อนวัยรุ่น หรือ ในผู้ใหญ่ที่มีกระดูกเสื่อมหรือหมอนรองกระดูกเสื่อมหลายๆข้อ ภาวะนี้สามารถทำให้เกิดอาการปวดหลังเรื้อรัง ความไม่สมดุลของรูปร่าง หรือส่งผลต่อปอดและหัวใจหากเป็นรุนแรง

อาการของกระดูกสันหลังคด

• ไหล่สองข้างสูงไม่เท่ากัน
• กระดูกสะบักหรือสะโพกข้างใดข้างหนึ่งยื่นออก
• แนวเอวเบี้ยวหรือขาดความสมดุล
• ปวดหลังเรื้อรัง
• เมื่อยล้าหลังยืนนาน
• หายใจลำบากในบางรายที่คดมาก
• ปวดร้าวลงขา ชา อ่อนแรง กรณีที่เป็นในผู้ใหญ่

การวินิจฉัยโรคกระดูกสันหลังคด

การวินิจฉัยเริ่มต้นจาก:

• การตรวจร่างกาย: แพทย์จะให้ผู้ป่วยก้มตัวและตรวจดูแนวกระดูกสันหลังว่าคดหรือไม่
• การถ่ายภาพรังสี (X-ray): เพื่อวัดองศาของการคด (Cobb angle) และประเมินแนวกระดูกทั้งหมด
• เกณฑ์วินิจฉัยกระดูกสันหลังคดที่ Cobb angle มากกว่า 10 องศา
• MRI (Magnetic Resonance Imaging): ใช้ในกรณีสงสัยมีความผิดปกติของไขสันหลังหรือเส้นประสาทร่วมด้วย
• CT Scan: ใช้ประเมินโครงสร้างกระดูกอย่างละเอียด เพื่อเตรียมการผ่าตัด
• การวิเคราะห์ความสมดุลของร่างกาย: ประเมินการเอียงของศีรษะ ไหล่ สะโพก และแนวแรงถ่วง

การวินิจฉัยอย่างละเอียดเป็นสิ่งสำคัญเพื่อวางแผนการรักษาและเลือกเทคนิคผ่าตัดที่เหมาะสมที่สุด

ทางเลือกในการรักษา

1. การเฝ้าระวัง (Observation)

เหมาะสำหรับผู้ที่มีความคดไม่เกิน 20-25 องศา และไม่มีอาการเจ็บปวด โดยจะนัดติดตามเป็นระยะเพื่อดูว่ามีการลุกลามหรือไม่

2. การใส่เสื้อดัดหลัง (Brace)

เหมาะสำหรับผู้ป่วยวัยรุ่นที่ยังไม่หยุดเจริญเติบโต และมีความคดประมาณ 20–40 องศา ใช้เพื่อชะลอหรือป้องกันไม่ให้คดเพิ่มขึ้น แต่ไม่สามารถแก้ไขความคดที่มีอยู่แล้วได้ โดยเป้าหมายหลักคือเพื่อป้องกันไม่ให้มุมคดสูงขึ้นจนเข้าเกณฑ์การรักษาแบบผ่าตัด

3. การทำกายภาพบำบัด (Physical Therapy)

ช่วยเสริมสร้างกล้ามเนื้อหลังและหน้าท้อง ปรับท่าทาง และลดอาการเมื่อยล้า ใช้ร่วมกับการเฝ้าระวังหรือหลังผ่าตัดเพื่อฟื้นฟู

4. การผ่าตัดกระดูกสันหลังคด (Scoliosis Surgery)

ข้อบ่งชี้:

• ความคด > 40 –45 องศา
• อาการปวดหลังเรื้อรัง
• ความผิดปกติของรูปร่างที่ชัดเจน
• ความคดที่มีแนวโน้มลุกลาม

การผ่าตัดมีเป้าหมายเพื่อปรับแนวกระดูกสันหลังให้ตรง ลดอาการเจ็บปวด และป้องกันการเสื่อมของหมอนรองกระดูกหรือเส้นประสาทในอนาคต

ในเด็กที่มุม Cobb angle เข้าเกณฑ์ผ่าตัด แต่เลือกที่จะไม่รักษา จะเกิดอะไรขึ้น

• ความคดอาจเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆอย่างช้าๆ ถึงแม้จะหยุดเจริญเติบโตแล้ว
• อาการปวดหลังเรื้อรัง
• ความผิดปกติของรูปร่างที่ชัดเจน
• เมื่อต้องผ่าตัดตอนอายุเยอะขึ้น อาจะทำได้ยาก ซับซ้อน และไม่สามารถแก้ไขความคดได้ทั้งหมด

เทคนิคการผ่าตัดและความปลอดภัยที่เพิ่มขึ้น

ในการผ่าตัดกระดูกสันหลังคดในปัจจุบัน มีการใช้เทคโนโลยีขั้นสูงเพื่อเพิ่มความแม่นยำและความปลอดภัย ได้แก่:

✅ การติดตามสัญญาณเส้นประสาท (Intraoperative Neuromonitoring – IONM)

ใช้เพื่อติดตามการทำงานของไขสันหลังและเส้นประสาทแบบเรียลไทม์ระหว่างผ่าตัด หากพบสัญญาณผิดปกติ ทีมศัลยแพทย์สามารถหยุดหรือปรับการผ่าตัดได้ทันที ช่วยลดความเสี่ยงของอัมพาตหรือการบาดเจ็บทางประสาท

✅ ระบบนำทางผ่าตัด (Navigation System)

คล้ายกับ GPS ในการผ่าตัดกระดูก ช่วยให้ศัลยแพทย์สามารถใส่สกรูยึดกระดูกได้อย่างแม่นยำ ลดความเสี่ยงของสกรูทะลุออกนอกกระดูกและกระทบเส้นประสาทหรือไขสันหลัง โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีโครงสร้างกระดูกผิดปกติ

การใช้เทคโนโลยีทั้งสองนี้ช่วยยกระดับความปลอดภัยของผู้ป่วยในระดับสูงสุด และเพิ่มความมั่นใจในการผ่าตัด

การเตรียมตัวก่อนผ่าตัด

โดยปกติก่อนที่ผู้ป่วยจะเข้ารับการผ่าตัดกระดูกสันหลังคด

ผู้ป่วยจะได้รับการประเมินความพร้อมสำหรับการผ่าตัดโดย อายุรแพทย์ และ/หรือ วิสัญญีแพทย์

ซึ่งจะประเมินความเสี่ยงในการเกิดภาวะแทรกซ้อนทางระบบปอด หัวใจและหลอดเลือด

และจะทำการให้ยาต่างๆ เพื่อเตรียมร่างกายให้มีความพร้อมสำหรับการผ่าตัด

• งดยาที่มีผลต่อการแข็งตัวของเลือด เช่น ยาต้านเกร็ดเลือด ยาต้านการแข็งตัวของเลือด เช่น aspirin, Plavix และ warfarin เป็นต้น
• งดอาหารเสริม เช่น สมุนไพร เมล็ดแปะก๊วย โสม น้ำมันตับปลา ยาลูกกลอน อย่างน้อย 7 วันก่อนผ่าตัด
• งดสูบบุหรี่ และ งดการดื่มแอลกอฮอล์ อย่างน้อย 2 สัปดาห์ ก่อนวันผ่าตัด
• ทำการงดน้ำและอาหาร 8 ชั่วโมงก่อนผ่าตัด เพื่อลดโอกาสเกิดการสำลักอาหารระหว่างดมยาสลบ
• พักผ่อนให้เพียงพอ ทำจิตใจให้ปลอดโปร่งก่อนการผ่าตัด  

การฟื้นตัวหลังผ่าตัด

• วันแรกหลังผ่าตัด: เริ่มขยับตัวและลุกนั่งภายใต้การดูแล
• วันที่ 2–3: เริ่มฝึกเดินร่วมกับนักกายภาพบำบัด
• กลับบ้านได้ภายใน 5–7 วัน
• กลับไปทำงานเบา ๆ ได้ภายใน 1–2 เดือน
• ออกกำลังกายเบา ๆ เช่น เดิน ว่ายน้ำ หรือโยคะ ได้หลัง 3 เดือน
• กระดูกจะเชื่อมสมบูรณ์ประมาณ 6–12 เดือน